Prof. John Mearsheimer o polityce USA na Bliskim Wschodzie i Ukrainie – 8-9 grudnia 2015 r. – relacja z wykładów
W dniach 8-9 grudnia 2015 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim z wykładami gościnnymi o Bliskim Wschodzie i tzw. kryzysie ukraińskim wystąpił jeden z najbardziej wpływowych teoretyków stosunków międzynarodowych w świecie, prof. John Mearsheimer z Uniwersytetu w Chicago.
Polityka USA wobec Bliskiego Wschodu
Pierwszy wykład – US Middle East Policy Since 9/11: One Disaster after Another – miał miejsce 8 grudnia w Librarii Collegium Maius UJ. Został on zorganizowany w ramach seminarium Polskiego Towarzystwo Studiów Międzynarodowych oraz Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. Spotkanie otworzył prof. dr hab. Andrzej Mania, który pełni funkcję przewodniczącego krakowskiego oddziału PTSM. Natomiast dr hab. Artur Gruszczak, prof. UJ z Zakładu Bezpieczeństwa Narodowego przedstawił sylwetkę gościa z USA oraz prowadził całość spotkania.
W swoim wystąpieniu prof. Mearsheimer omówił kolejno: znaczenie Bliskiego Wschodu w polityce zagranicznej USA, historię polityki Stanów Zjednoczonych w tym regionie oraz zabiegi USA o zmianę władz w Afganistanie, Iraku, Syrii, Libii i Egipcie po zamachach z 11. września. W kontekście ostatniego punktu wskazał nie tylko na porażkę tych starań, ale na szersze negatywne ich konsekwencje w postaci rozwoju terroryzmu, cierpienia niewinnych cywili, wzmacniania podziałów szyicko-sunnickich oraz przyczynienia się do kryzysu migracyjnego w Europie.
W trakcie wykładu została omówiona także polityka USA wobec Izraela (m.in. fiasko procesu pokojowego), Iranu (sukces negocjacji ws. programu nuklearnego) oraz tzw. Państwa Islamskiego (ISIS). Szczególnie wiele miejsce prof. Mearsheimer poświęcił ostatniej kwestii. Uznał on, że USA próbują realizować jednocześnie dwa różne i sprzeczne względem siebie cele: zniszczenie ISIS oraz obalenie prezydenta Baszara Al-Asada.
W kontekście występowania sprzeczności w polityce USA wobec ISIS prof. Mearsheimer stwierdził, że (1) pokonanie tzw. Państwa Islamskiego wymaga współpracy USA z Rosją i Iranem, (2) nie chodzi jedynie o zwycięstwo wojskowe nad ISIS, bo bojownicy mogą rozproszyć się wśród cywili i powrócić do walk po wycofaniu się Stanów Zjednoczonych, (3) zwiększenie zaangażowania wojskowego USA przyczyni się do narastania nastrojów antyzachodnich na Bliskim Wschodzie i będzie sprzyjać rozwojowi terroryzmu.
Po wykładzie odbyła się szeroka dyskusja z udziałem uczestników seminarium. W jej ramach prof. Mearsheimer odpowiedział na kilkanaście pytań dotyczących m.in. innych niż USA czynników kształtujących sytuację na Bliskim Wschodzie oraz szerszego kontekstu promowania przez Stanu Zjednoczone demokracji w innych regionach świata. Seminarium, którego częścią był wspomniany wykład, wzbudziło duże zainteresowanie i Libraria Collegium Maius UJ była w pełni wypełniona przez ponad 80 słuchaczy.
Przyczyny tzw. kryzysu ukraińskiego
Drugi wykład prof. Mearsheimera – Why the West – Not Putin – Is Responsible for the Ukraine Crisis – odbył się 9 grudnia 2015 r. w Auli Głównej Collegium Novum UJ. Został on zorganizowany przez PTSM oraz Association of International and Area Studies of the Jagiellonian University (Koło Studiów Międzynarodowych i Regionalnych UJ). Spotkanie otworzył prof. dr hab. Andrzej Mania, zaś później poprowadził je dr Marcin Grabowski z Katedry Historii Dyplomacji i Polityki Międzynarodowej.
W trakcie swojej prezentacji gość z USA omówił tzw. konflikt ukraiński z perspektywy rozwijanej przez siebie i wpływowej na całym świecie teorii stosunków międzynarodowych: realizmu ofensywnego. Uznaje ona regionalne i światowe mocarstwa za główne czynnik kształtujący stosunki międzynarodowe, ograniczaj zaś prawo do samodzielności mniejszych państw i zamieszkujących ich narodów.
Pierwsza, najobszerniejsza część wykładu prof. Mearsheimera była poświęcona przyczynom konfliktu na Ukrainie. Z jednej strony, uznał on, że źródłem obecnej sytuacji są długofalowe i bezpośrednie zabiegi Zachodu na rzecz rozszerzenia swoich wpływów na Ukrainę poprzez obietnice członkowstwa w NATO i Unii Europejskiej, a także wspieranie prozachodnich elit w tym państwem. Z drugiej strony, przyczyną jest determinacja Federacji Rosyjskiej w utrzymaniu swoich wpływów na Ukrainie.
Komentując reakcję Rosji na zmianę władz na Ukrainie na prozachodnie, gość z USA wskazał, że strona rosyjska wielokrotnie ostrzegała Zachód przed konsekwencjami włączenia państwa ukraińskiego do wspomnianych zachodnich instytucji. Jednocześnie prof. Mearsheimer nie zgodził się z rozpowszechnionymi opiniami o tym, że polityka Federacji Rosyjskiej jest wynikiem nieracjonalnych działań prezydenta W. Putina lub prób budowy wielkiej Rosji. Mianowicie prof. Uniwersytetu w Chicago uważa, że rosyjski przywódca postępuje logicznie zgodnie z zasadami realizm. Jednocześnie Rosja nie ma potencjału do odbudowy imperium, gdyż jako mocarstwo słabnie.
Pod koniec swojego wystąpienia prof. Mearsheimer przedstawił rekomendacje w zakresie tego jak rozwiązać omawiany przez niego konflikt. Po pierwsze, należy uczynić z Ukrainy państwo neutralne, będące poza blokami wojskowymi (NATO) i gospodarczymi (EU). W efekcie tego Ukraina miałaby pełnić rolę państwa buforowego między NATO oraz Rosją i jej sojusznikami. Po drugie, powinien być przygotowany plan pomocy gospodarczej dla Ukrainy pod auspicjami Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Rosji oraz Unii Europejskiej. Po trzecie, przy zachowaniu integralności terytorialnej, Ukraina powinna zagwarantować prawa dla mniejszości narodowych, w tym językowe.
Po wykładzie prof. Mearsheimer odpowiedział na wiele pytań zadanych przez słuchaczy. Dotyczyły one m.in. tego, że obywatele Ukrainy mają prawo do samostanowienia, a także bezpieczeństwa Polski. W kwestii pierwszej gość z USA podkreślił, że nie jest on przeciwnikiem Ukrainy, a jedynie przedstawia rekomendacje które są niezbędne żeby zakończyć konflikt z perspektywy jego teorii. W odniesieniu do Polski ocenił, że nasz kraj jest bezpieczny, gdyż konflikt na wschodzie spowodował wzrost zainteresowania USA regionem, zaś sama Rosja będzie z czasem coraz bardziej osłabiona m.in. z przyczyny demograficznych.
Po wykładzie podziękowania dla prof. Mearsheimera złożył Julian Laufs reprezentujący Association of International and Area Studies of JU. Przekazał on także gościowi z USA drobne upominki z logo AIAS.
Wykład spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem i uczestniczyło w nim około 200 słuchaczy, którzy wypełnili całą Aulę Collegium Novum UJ. Po zamknięciu części oficjalnej wielu studentów zadawało jeszcze indywidualnie pytania prof. Mearsheimerowi.
Fot. m.in. Anna Wojnar.
